تومور یعنی یک توده بافتی که بر اثر رشد ناهنجار و غیرقابل
کنترل دسته ای از سلول ها بوجود میاید و وقتی این توده بافتی در استخوان باشد به آن
تومور استخوان میگویند. در اثر رشد تومور، استخوان با بافتی جایگزین میشود که
ممکن است به اندازه آن محکم نبوده و نتیجه آن ممکن است شکسته شدن استخوان باشد.
بعضی از تومورهای خوش خیم استخوانی نیاز به درمان نداشته و وجود
آنها در بدن مشکلی ایجاد نمیکنند. بعضی دیگر هم ممکن است به مرور زمان خودبخود خوب
شوند و بعضی دیگر نیاز به درمان دارند. تشخیص نیاز به درمان یک تومور استخوانی به عهده
متخصص ارتوپدی است.
برای درمان تومورهای استخوان از روش های گوناگونی استفاده
میشود. ذکر این نکته ضروری است که برای درمان بعضی از این تومورها بخصوص تومورهای بدخیم
از بیش از یک روش درمانی و بصورت همزمان یا پشت سرهم استفاده میشود. مهمترین روش های
درمانی تومورهای استخوانی عبارتند از :
رادیوتراپی Radiation therapy
از این روش معمولاً در درمان تومورهای بدخیم استخوان استفاده میشود.
تاباندن اشعه گاما به بافت سرطانی یکی از روش های موثر برای از بین بردن این سلول ها
است. تابش این اشعه در بدن ایجاد مولکول هایی بنام رادیکال های آزاد میکند و این مولکول
ها موجب آسیب DNA سلول های سرطانی و از بین رفتن آنها میشود. البته این اتفاق میتواند
برای سلول های سالم هم بیفتد ولی چون در سلول های سرطانی به علت سرعت زیاد تکثیر، سرعت
ساختن DNA بیشتر از سلول های سالم است تاثیر اشعه روی سلول های سرطانی بیشتر است.
رادیوتراپی نمیتواند سلول های سرطانی را کاملا نابود کند
بلکه فقط تعداد آنها را کاهش میدهد با این حال همین کمک کافی است تا بتواند درد استخوانی
بیمار را کاهش دهد. درد بیمار معمولاً بعد از 2-1 هفته از انجام رادیوتراپی کاهش میابد
ولی حداکثر کاهش درد بعد از چند ماه است. رادیوتراپی ممکن است همراه با عمل جراحی بکار
رود.
تابش اشعه گاما معمولاً به توسط دستگاه هایی انجام میشود که منبع آنها در نزدیک
بدن بیمار قرار گرفته و پزشک متخصص رادیوتراپی میتواند مقدار مناسبی از اشعه را
به نواحی از استخوان های بدن که حاوی سلول های سرطانی هستند بتاباند. گاهی اوقات
و در موارد انتشار وسیع سلول های سرطانی روش دیگر تزریق مواد رادیواکتیو به بدن
است. موادی که حاوی مولکول های رادیواکتیو بخصوصی هستند از طریق جریان خون به بدن
بیمار تزریق میشوند. این مواد بیشتر جذب استخوان میشوند و بنابراین تابش گاما بیشتر
در نواحی استخوانی صورت میگیرد.
شیمی درمانی
از این روش معمولاً برای درمان تومورهای بدخیم استفاده میشود. یک
روش مهم درمان دارویی تومورهای بدخیم شیمی درمانی Chemotherapy است. در این روش داروهایی
به بیمار داده میشود که موجب اختلال در تکثیر سلولی میشوند و چون تکثیر سلولی در سلول
های سرطانی بیش از سلول های طبیعی بدن است این داروها بیشتر روی سلول های سرطانی تاثیر
مخرب دارند تا روی سلول های سالم.
مشخص است که هم رادیوتراپی و هم شیمی درمانی روی سلول ها و بافت
های طبیعی هم اثر مخرب دارند و به همین علت است که این روش های درمانی عوارض فراوانی
دارند. از این روش معمولاً در مواردی استفاده میشود که سلول های سرطانی استخوان متاستاز
داده اند یعنی در مناطق مختلفی از بدن پراکنده شده اند و این مناطق آنقدر متعدد و گاهی
کوچک هستند که خارج کردن همه آنها بوسیله جراحی عملاً مقدور نیست.
در اکثر اوقات تومور بدخیم استخوانی نیاز به عمل جراحی دارد و از
رادیوتراپی و شیمی درمانی برای کمک به جراحی و کوچک کردن تومور قبل از انجام عمل و
یا برای از بین بردن باقیمانده سلول هایی که ممکن است بعد از جراحی در بدن مانده باشند
استفاده میشود. گاهی اوقات از هورمون ها برای درمان بعضی تومورها استفاده میکنند.
بطور مثال هورمون های ضد استروژن میتوانند رشد سلول های سرطانی پستان و پروستات را
کم کنند و در این موارد بکار برده میشود. همچنین گاهی اوقات از دسته از داروها به نام
بی فسفونات ها برای درمان بعضی تومورهای متاستاتیک مثل سرطان های پستان و پروستات استفاده
میشود. این داروها میتوانند فعالیت سلول هایی به نام استئوکلاست ها را که مسئول جذب
کلسیم از سلول های سالم هستند کاهش دهد.
جراحی
از این روش در درمان اکثر تومورهای خوش خیم و تعداد زیادی از تومورهای
بدخیم استخوان استفاده میشود. اکثر تومور های خوش خیم بصورت بافتی در داخل استخوان
هستند. در درمان جراحی این تومورها معمولاً پزشک ارتوپد محتویات بافت تومورال
را از داخل استخوان خارج کرده و سطح داخلی حفره ایجاد شده را کاملاً میتراشد و سپس
حفره خالی را با پیوند استخوان پر میکند.
در تومورهای بدخیم وضعیت کمی متفاوت است. این تومورها میتوانند بتدریج استخوان
را ضعیف کنند و این روند ممکن است آنقدر ادامه یابد که بالاخره استخوان بر اثر
ضربه خفیفی میشکند.
شکسته شدن استخوان در محل تومور یک فاجعه است. این
شکستگی ها یا اصلاً جوش نمیخورند و یا به
سختی جوش میخورند. پس تمام سعی پزشک معالج اینست که وقتی میبیند تومور آنقدر رشد
کرده که شکستگی قریب الوقوع است مانع از آن شود. این کار با انجام عمل جراحی و
تقویت استخوان با کارگذاری ابزارهای فلزی در استخوان انجام میگیرد.
|
|
|
دو نمونه از جراحی پیشگیرانه برای ممانعت از
شکستگی احتمالی در آینده |
تعویض مفصل
زانو بدنبال جراحی تومور پایین استخوان ران |
|
تعویض مفصل ران و قسمت های
زیادی از استخوان لگن
مسلماً اگر استخوان آنقدر ضعیف شود که بشکند هم معمولاً پزشک ارتوپد
راهی بجز انجام عمل جراحی ندارد. معمولاً وقتی تومور آنقدر پیشرفت کرد که در محل استخوان
مبتلا درد ایجاد شد این به معنای قریب الوقوع بودن شکستگی است و بیمار در این مواقع
معمولاً نیاز به جراحی پیشگیرانه دارد. این اعمال جراحی درد بیمار راهم تا حدود زیادی
از بین میبرند چون موجب کاهش فشار به استخوان در محل تومور میشوند. در مواردی هم که
پیشرفت تومور به حدی بوده که بیش از نصف محیط استخوان بر اثر تومور از بین رفته نیاز
به جراحی وجود دارد.
نوع عمل جراحی که برای بیمار انجام میشود بسته به محل درگیری
استخوان متفاوت است. وقتی انتهای استخوان های بلند درگیر میشود ( مثلاً بالای استخوان
بازو یا ران) درمان بصورت تعویض مفصل است به این صورت که کل استخوان درگیر خارج شده
و آنرا با مشابه فلزی جایگزین میکنند. وقتی درگیری در قسمت های وسط استخوان است ( مثلاً
در وسط ران یا بازو) یک نیل Nail ( یک میله بلند فلزی) را در داخل کانال مرکزی استخوان
قرار میدهند تا استخوان شکسته نشود. بندرت در درگیری قسمت های وسط استخوان از پیچ و
پلاک استفاده میشود.
گاهی در حین جراحی پزشک ارتوپد تومور را خارج کرده و محل خالی شده
را با سیمان استخوانی پر میکند ولی معمولاً این کار انجام نمیشود و با رادیوتراپی بعد
از جراحی سعی در از بین بردن توده تومورال میشود. گاهی اوقات وسعت رشد تومور استخوانی
آنقدر زیاد است که به مناطق زیادی از اندام منتشر شده و یا عروق و اعصاب اندام را به
شدت آسیب زده است. در این موارد ممکن است بهترین راه برای بیمار قطع عضو باشد.
منبع: ایران ارتوپد
دکتر لیلا بیدکی متخصص طب فیزیکی و توانبخشی