ستون مهره ها در انسان، از 33 مهره، استخوان خاجي (Sacrum)،دیسک های بین مهره ی و استخوان دنبالچه (Coccyx) كه در سطح پشتي بدن قرار دارند و به وسيله ديسك هاي مهره اي از هم جدا مي شوند تشكيل شده است.

ستون مهره ها ، طناب نخاعي (نخاع) را در مجراي خود (مجراي ايجاد شده در اثر قرار گرفتن مهره ها بر روي يكديگر) جاي مي دهند. ستون مهره ها از هفت مهره ي گردني، دوازده مهره پشتي (سينه اي) و پنج مهره كمري تشكيل مي شود.

مهره پنجم كمري بر روي استخوان خاجي قرار دارد و استخوان خاجي به استخوان دنبالچه چسبيده است. استخوان خاجي از چند مهره كه به هم جوش خورده اند تشكيل مي شود و از سطح لبه ها به استخوان لگن اتصال مي يابد.

در نگاه از سطح جانبي، ستون مهره ها از انحنايي تشكيل مي شود كه به ترتيب از بالا به پايين عبارتند از :انحنای گردنی، پشتي (سينه اي) ، كمري و لگني.

انحناي گردني به سمت جلو تحدب دارد و از راس زايده دنداني شكل شروع مي شود و به قسمت مياني دومين مهره پشتي خاتمه پيدا مي كند و از ساير انحناها كمتر برجستگي دارد.

انحناي پشتي (سينه اي) به سمت جلو تقعر دارد و از قسمت مياني دومين مهره ي پشتي آغاز مي شود و به قسمت مياني دوازدهمين مهره پشتي خاتمه مي يابد و برجسته ترين نقطه آن در قسمت پشت با زايده خاري هفتمين مهره پشتي تطابق دارد.

انحناي كمري در جنس مونث قابل ملاحضه تر از جنس مذكر است؛ اين انحنا از قسمت مياني آخرين مهره پشتي شروع مي شود و در زاويه خاجي مهره اي پايان مي يابد و به آن ، انحناي به سمت جلو (انحناي لوردوتيك Iordotic curve) گفته مي شود.

انحناي لگني از مفصل استخوان خاجي با مهره كمري آغاز مي شود و در محل دنبالچه خاتمه مي يابد و تقعر آن مستقيماً به طرف پايين و جلو است.

بخش پشتي ستون مهره ها داراي كمي انحناي جانبي نيز هست كه برآمدگي آن به طرف جلو و سمت راست تمايل دارد.

اسامي مهره ها

·         7 مهره گردني (cervical) : C1-C7

o         مهره اول گردني (C1) كه به آن مهره ((اطلس)) هم گفته مي شود، سر را نگه مي دارد. اين مهره، داراي جسم مهره اي نيست.

o         مهره دوم گردني(C2)، مهره ((آسه)) (Axis) هم ناميده مي شود. اين مهره نقطه اتكايي تشكيل مي دهد كه مهره اطلس بر روي آن مي چرخد.

o         مهره هاي گردني (به جز C7) داراي زايده هاي خاري دو شاخه هستند.

o         مهره هاي گردني، تنه (جسم) كوچكي دارند.

·         12 مهره پشتي (سينه اي ؛ thoracic) : T1 – T12

o         مهره هاي پشتي به وسيله رويه ها (Facets) يا سطح هاي مفصلي دنده اي مشخص مي شوند كه مخصوص مفصل شدن با سر دنده ها هستند.

o         اندازه تنه (جسم) مهره هاي پشتي بين اندازه مهره هاي گردني و كمري است.

·         5 مهره كمري (Lumbar) : L1 – L5

o         اين مهره ها تنه (جسم) بزرگي دارند و داراي رويه هاي دنده اي و سوراخ زايده عرضي نيستند.

·          5 مهره خاجي (Sacral) : S1- S5

o         اين مهره با يكديگر ادغام شده اند.

·          4 (يا 3 تا 5) مهره دنبالچه (coccygeal)

o         اين مهره ها نيز با يكديگر ادغام شده اند.

مجرا (كانال) مهره اي

مجراي حاصل از رشته سوراخ هاي مهره هاي مجاور يكديگر است كه نخاع و مننژ را در بر مي گيرد و از انحناهاي مختلف ستون مهره ها تبعيت مي كند.

 

نا هنجاري ها

در بعضي از افراد ممكن است ناهنجاري هاي زير در انحناهاي ستون مهره ها موجود باشند :

·          كيفوز (قوز ؛ kyphosis) : عبارت است از افزايش انحناي پشتي (كيفوتيك) در ناحيه سينه اي (پشتي). اين اختلال، موجب ((گوژپشتي)) (humpback) يا قوز مي شود كه به طور شايع در پوکی استخوان روي مي دهد.

·          لوردوز(lordosis) : عبارت است از افزايش غير معمول انحناي لوردوتيك (قدامي يا پيشين) ناحيه كمري. لوردوز موقتي در زنان باردار شايع است.

به انحناي طبيعي، لوردوز طبيعي گفته مي شود.

·          اسكوليوز (scoliosis) : عبارت است از انحراف جانبي قابل ملاحضه ستون مهره اي در خط قائمي كه معمولاً صاف است. اين نوع انحنا، شايع ترين انحناي غير طبيعي است و 5/0 درصد افراد ديده مي شود.

اسكوليوز در جنس مونث شايع تر است و ممكن است در نتيجه رشد نا مساوي دو طرف يك يا چند مهره ايجاد شود و نيز ممكن است در اثر اتلكتازي (تخليه نسبي يا ناكامل يك يا چند لوب ريه) در آسم يا پنوموتوراكس نيز روي دهد.

·         يكي از نا هنجاري هاي معروف تكويني ستون مهره ها كه در ناحيه كمري خاجي شايع تر است ولي ممكن است در ناحيه مهره پشتي يا گردني يا در سراسر طول كانال مهره اي نيز ديده شود، نقص در بسته شدن حلقه استخواني محتوي نخاع شوكي است . به اين اختلال، اسپينابيفيدا (spina bifida) مي گويند كه ممكن است نخاع و مننژ از طريق آن بيرون بزند.

·         وظيفه ستون مهره ها، حمايت از تمام بدن، فراهم آوردن امكان خم شدن بدن و چرخيدن آن در همه جهات و پشتيباني از ساختمان هاي حياتي مانند سيستم عصبي و نخاع است.

·         هر مهره از يك تنه (جسم)، يك قوس مهره اي، يك زايده خاري براي اتصال عضله و جفت هايي از پايه و زايده تشكيل مي شود و در وسط، سوراخ مهره اي براي عبور طناب نخاعي قرار دارد.

·         ستون مهره ها ، ساختاري انعطاف پذير است كه محور طولي اسكلت بدن را تشكيل مي دهد. مهره ها، به وسيله ديسك هاي بين مهره اي از يكديگر جدا مي شوند. عضلات مختلف به مهره ها متصل مي شوند و به ستون مهره ها قدرت و قابليت انعطاف مي دهند. طول متوسط ستون مهره ها در آقايان حدود 71 سانتي متر است كه حدود 5/12 سانتي متر آن به بخش گردني حدود 28 سانتي متر آن به بخش پشتي، حدود 18 سانتي متر آن به بخش كمري و حدود 5/12 سانتي متر آن به بخش استخوان خاجي و دنبالچه اختصاص دارد.

طول ستون مهره ها در زنان تقريباً 61 سانتي متر است. چندين انحناي موجود در ستون مهره ها موجب افزايش قدرت آن مي شوند.

انحناي پشتي (سينه اي) و خاجي، انحناهاي اوليه هستند و در طول دوران جنيني وجود دارند ولي انحناهاي گردني و كمري، انحناهاي ثانويه هستند و پس از تولد ايجاد مي شوند.

     دیسک های بین مهره ای, صفحاتي فيبري، پهن و مسطح هستند كه در بين مهره هاي مجاور يكديگر (به جز مهره هاي آسه و اطلس) قرار مي گيرند و اندازه ، شكل، ضخامت و تعداد آنها بر حسب محل و مهره خاص متفاوت است. هر ديسك بين مهره اي در وسط ، ماده اي ژله مانند موسوم به ((نوكلئوس پولپوسوس)) دارد كه بخش مركزي هر ديسك را تشكيل مي دهد و حاوي ماده اي نيمه مايع و قابل ارتجاع و متشكل از رشته هاي سفيد است و با افزايش سن، مقداري از قابليت ارتجاعي خود را از دست مي دهد. ولي بسياري از اين افراد دچار درد نمي شوند. مواد همراه با درد به دليل وارد آمدن فشار بر عصب سیاتیک روي مي دهند. ديسك هاي بين مهره اي به شكل بالشتك هاي بين مهره ها عمل مي كنند و بعضي وقت ها ماده نرم داخل آن ها بيرون مي زند و بر عصب فشار وارد مي آورد.

گاهي ماده نيمه مايع مزبور، به طور ناگهاني دچار فشردگي و بيرون زدگي از غضروف فيبري حلقوي (موسوم به آنولوس) مي شود و به فتق ديسك توام با درد شديد مي انجامد.

·          مهره ها به وسيله سطوح مفصلي كوچكي به يكديگر متصل مي شوند. مفاصل مزبور در اثر وارد آمدن فشار يا سايش دچار آسيب مي شوند و بافت استخواني مهره ممكن است در بخش هاي آسيب ديده متورم شود و بر اعصاب اطراف خود فشار آورد.

·          طناب نخاعي، مهم ترين و اصلي ترين رشته عصبي است كه اعصاب دست ها و پاها و تنه را به مغز مرتبط مي سازد. نخاع، ساختاري تقريباً استوانه اي شكل است كه در داخل مجراي مهره اي قرار دارد و از سوراخ بزرگ (foramen magnum) واقع در قاعده جمجمه تا بخش فوقاني ناحيه كمري امتداد دارد.

 بخش اصلي دستگاه عصبي مركزي، تقريباً 1 سانتي متر قطر، حدود 42 تا 45 سانتي متر طول و 30 گرم وزن دارد. نخاع، ادامه بصل النخاع است (كه در مغز قرار دارد) و تا سطح اولين يا دومين مهره كمري ادامه مي يابد. نخاع، پيام هاي حسي و حركتي را از مغز و به مغز انتقال مي دهد و بسياري از رفلكس ها را كنترل مي كند. 31 جفت عصب از نخاع منشاء مي گيرند كه عبارتند از : 8 جفت عصب گردني، 12 جفت عصب پشتي، 5 جفت عصب خاجي و يك جفت عصب دنبالچه اي.

نخاع، هسته داخلي ماده خاكستري است كه عمدتاً از تنه سلول هاي عصبي تشكيل شده است. نخاع به وسيله سه غشاي محافظ (مننژ) محصور مي شود كه عبارتند از : سخت شامه (dura mater) ، عنكبوتيه (آراكنوييد) و نرم شامه (pia mater) .

ريشه هاي عصبي از طناب نخاعي خارج مي شوند و پس از طي مسيريث كوتاه در مجرا، از هر طرف مهره (سمت راست و چپ) يك عصب خارج مي شود تا به بخش مربوط به خود (در تنه ، دست ها و پاها) عصب رساني كند.



منبع:وبلاگ دکتر هاشمی