آرتروز، بیماری بسیار شایعی است
که با افزایش سن عجین بوده و بسیاری از افراد در سن بالا دچار آن می شوند. تقریباً
70درصد افراد بالای 70سال، دچار آرتروز مفاصل هستند. مشخصه این بیماری، تخریب پیش
رونده غضروف مفصلی است. از این رو دانستن راهکارهای عملی برای مقابله با این بیماری
ضروری به نظر میرسد.
مهمترین علت به وجود آورنده
آرتروز زانو چیست؟
- افزایش سن مهمترین عامل این
بیماری است. با افزایش سن ساختمان غضروف دچار تغییر و تحول می شود، به طوری که آب
زیادتری داخل غضروف می رود و در نتیجه، تقریباً تمامی افراد مسن در صورت عکسبرداری
متوجه آرتروز در مفاصل شان می شوند.عامل دیگر آرتروز، ارث است؛ به خصوص آرتروزهایی
که در خانم ها دیده می شود و به خصوص آرتروز بند انگشتان، زمینه ژنتیک دارند.
بنابراین کسانی که در خانواده خود افراد مبتلا به آرتروز بند انگشت داشته اند در
معرض ابتلا به آرتروز هستند.
آیا چاقی در به وجود آوردن
آرتروز مؤثر است؟
- باید بدانیم که آرتروز به
خصوص در مفاصل، لگن و زانو و بند انگشتان دست با چاقی نسبت دارد. مسلماً با چاق
شدن، فشار روی مفاصل زانو و لگن زیادتر می شود و امروزه ثابت شده که هر 5کیلوگرم
افزایش وزن بیش از حد نرمال، می تواند 10 تا 20درصد، عمر زانوها را کاهش دهد.
این اختلال با جنسیت و شغل چه
ارتباطی دارد؟
- آرتروز شغلی در آقایان بیشتر
دیده می شود. بعضی از مشاغل هستند که خطر ابتلا به آرتروز را بیشتر می کنند. به
طور کلی، آرتروزهای اولیه در خانم ها بیشتر است. به خصوص در ناحیه بند انگشتان و در
ناحیه لگن، ولی به طور کلی آرتروز در آقایان بیشتر دیده می شود.
افزایش دامنه حرکات تاندون ها
در افزایش آرتروز تاثیر دارد؟
- این حرکات خصوصاً در خانم ها
زیاد است و منجر می شود که مفاصل، بیش از حد معمول حرکت کنند. نمونه خیلی ساده ای
که افراد می توانند تشخیص دهند دامنه حرکات تاندون هایشان به چه صورت است، این است
که انگشت شست را وقتی در داخل مشت قرار می دهند، نباید نوک آن از مشت خارج شود.
امروزه ثابت شده کسانی که دامنه حرکات تاندونهایشان (هایپرموبیلیتی) زیاد است خطر
ابتلا به آرتروز در آنها بیشتر است.
آیا آسیبهای وارده به مفصل و
ناهنجاریهای مفصلی باعث ایجاد آرتروز می شوند؟
- یکی از عوامل مهم به وجود
آورنده آرتروز، آسیبهای مفصلی است. ما قوانین خاصی برای محافظت از مفاصل داریم و
باید به مفاصل بها داده و آسیب های آن را جدی بگیریم. افرادی که به دنیال ضربه
فوتبال، مچ پایشان متورم می شود، اگر آن را جدی نگیرند ممکن است به تدریج دچار آسیب
های مفصلی شوند. ضربات به صور مختلف می توانند آسیب هایی را به تاندون، لیگامان و
دیسک وارد کنند. از عوامل خیلی مهمی که شاید آموزش عمومی می طلبد، ناهنجاری های
مفصلی است؛ خصوصاً در ناحیه زانو، دو بیماری داریم که افراد را به شدت مستعد آرتروز
می کند و متأسفانه بدون علامت است.
این دو بیماری پاپرانتزی و پاضربدری است. وقتی
که دو تا مچ پا در حالت ایستاده به هم چسبیده می شوند، زانوها هم باید به همدیگر
بچسبند. اگر فاصله ای بین دو زانو باشد، فرد دچار بیماری پاپرانتزی است و اگر این
فاصله بیش از سه انگشت باشد، حتماً نیاز است که فرد به پزشک مراجعه کند.
تمام
این عوامل می توانند منجر به تشدید آرتروز بشوند ولی مهمترین عاملی که می تواند
آرتروز را تشدید کند، وزن بالا، عدم استفاده صحیح از مفاصل و تحلیل عضلات است.
آرتروز، چه مفاصلی را بیشتر
درگیر می کند؟
- مفاصلی که در آرتروز دچار
درگیری می شوند، خیلی اهمیت دارند؛ به خصوص آرتروز اولیه، فقط در مفاصل خاصی دیده
می شود. به عنوان مثال آرتروز اندام فوقانی بند انتهایی و میانی انگشتان دست و
قاعده شست را درگیر می کند و در اندام فوقانی، هیچ مفصل دیگری که مبتلا به آرتروز
اولیه شود وجود ندارد. پس اگر کسی بگوید آرتروز مچ دست یا آرتروز شانه دارم، غلط
است.در اندام تحتانی، زانو، لگن و شست پا دچار آرتروز می شوند. آرتروز مچ پا نیز
در اندام تحتانی وجود ندارد و ناحیه ستون مهره ناحیه گردن و ناحیه کمری می توانند
دچار آرتروز شوند.
مهمترین علامتی که فرد را به
پزشک می کشاند چه علامتی است؟
- درد مهمترین علامت است. درد
آرتروز در ابتدا حالت مکانیکی دارد یعنی با راه رفتن و استفاده از مفصل، این درد
بدتر می شود و با خوابیدن و استراحت، بهتر می شود. این، برخلاف دردهای روماتیسمی
است؛ در این دردها با استراحت، درد بدتر می شود و با راه رفتن، آرام آرام درد
التیام پیدا می کند. اما گاهی اوقات در آرتروز، حالت ژله ای در مفصل به وجود می
آید که بعد از مدتی بی تحرکی، فرد باید راه برود تا دردش آرام شود. این حالت را با
سفتی صبحگاهی نباید اشتباه گرفت.
آیا این بیماری قابل درمان
است؟
- بله، درمان های آرتروز شامل
درمان های غیردارویی، دارویی و جراحی است. درمان های غیردارویی در مرحله اول شامل
آگاهی دادن به بیمار است. خیلی از بیماران از آرتروز می ترسند و هراس دارند که این
بیماری ظرف یکی- دو سال، آنها را زمین گیر کند. آرتروز آهسته پیشرفت می کند و باید
بدانیم که اگر درمان نشود می تواند منجر به زمین گیرشدن بیمار شود و مهمترین چیزی
که در قسمت آگاهی دادن باید به بیماران انتقال بدهیم، تغییر در وضعیت زندگی آنها و
فرم ورزش کردنشان است. چون مفصل مبتلا به آرتروز یک مفصل سالم تلقی نمی شود و
فشارهای بیش از حد، منجر به آسیب مفصلی می شود، آموزش دادن اینکه فرد از مفصل مبتلا
به آرتروز چگونه استفاده کند، بسیار مهم است. بسیاری از بیماران با همین آموزش ها
به مقدار قابل توجهی جلوی پیشرفت آرتروزشان گرفته می شود.
این آموزشها شامل چه
توصیههایی هستند؟
- به عنوان مثال در ناحیه زانو؛
ما به بیمارانی که دچار آرتروز زانو هستند توصیه می کنیم که چهار زانو یا دو زانو
ننشینند و از حرکاتی که منجر به خم و راست شدن مکرر زانو می شود پرهیز کنند، از
سربالایی و سر پائینی کمتر بالا و پائین بروند، خصوصاً سرازیری. به خصوص، در مراحل
پیشرفته تر آرتروز به بیماران توصیه می کنیم که فرم نمازخواندن شان را تغییر
بدهند، از خم کردن زانو پرهیز کرده و از توالت فرنگی استفاده کنند. یا در ناحیه
گردن که امروزه آرتروز به خاطر نوع مشاغل خیلی زیاد در افراد به وجود می آید،
زانوبند، گردن بند و گرما و
سرمای موضعی تاچه حد در درمان آرتروز مؤثرند؟
- بیماران می توانند از زانوبند
و گردن بند در مواردی که پزشک شان صلاح می داند، استفاده کنند. امروزه می دانیم که
استفاده بی رویه و مفرط از زانوبند و گردن بند منجر به تحلیل عضلات می شود و در
نتیجه شدت روند آرتروز پیشرفت خواهد کرد؛ در حالی که تمام سعی ما بر این است که
مفاصل اطراف ناحیه آرتروز را به نحوی درست تقویت کنیم. بعضی مواقع بیماران متوجه می
شوند که گرما یا سرمای موضعی می تواند دردشان را تخفیف دهد؛ به خصوص در دردهای
مزمن، بیماران بیشتر تمایل به استفاده از گرمای موضعی دارند و در دردهای حاد، سرمای
موضعی می تواند التهاب ناحیه آسیب دیده را کاهش دهد.در استفاده از گرمای موضعی باید
بدانیم که گرما باید بین 40 تا 45 درجه و بین 3 تا 30 دقیقه باشد. در مفاصلی که
خونریزی کرده اند، استفاده از گرمای موضعی صحیح نیست.استفاده از کفی های داخل کفش و
استفاده از کفش مناسب، کمک زیادی به کنترل علائم آرتروز می کند.
درمانهای دارویی شامل چه
اقداماتی هستند؟
- درمان های دارویی به سه صورت
موضعی، داخل مفصلی و خوراکی تجویز می شوند. در استفاده از درمان های موضعی، از مدت
ها پیش مشخص بود که وقتی فرد ناحیه مبتلا به درد را ماساژ می دهد و گرم می کند، کمی
از دردش تخفیف می یابد، به خاطر اینکه ماساژ رفلکس درد به سمت پوست را منحرف می کند
و درد، در عمق کاهش می یابد. اما استفاده از موادی که خاصیت ضد درد دارند را اگر
اضافه کنند، تأثیر ماساژ بیشتر می شود. به عنوان مثال استفاده از کرم های ضد التهاب
یا استفاده از عصاره کرفس برای کنترل دردهای آرتروز یا فلفل موضعی نیز در کاهش درد
مؤثرند.در مورد ترکیبات داخل مفصلی در بیماران، تزریق مواد خاص کورتون دار است که
باید استفاده از آنها محدود باشد؛ مثلاً 2 تا 3 بار در سال. امروزه ما ترکیبی از
غضروف های ساخته شده داریم که در داخل مفصل تزریق می شود و درد بیمار را کاهش می
دهد و عمر مفصل را افزایش می دهد.در نهایت، آخرین قسمت درمان آرتروز، استفاده از
جراحی است. جراحی برای اصلاح انحرافات داخل مفصل است و گاهی در مراحل پیشرفته،
استفاده از تعویض در داخل مفصل، کمک کننده است. درمان های نویدبخش نیز شامل کاشت
غضروف است که تا کامل شدن این روش ها نیاز به زمان است.
منبع:همشهری آنلاین
دکتر لیلا بیدکی متخصص طب فیزیکی و توانبخشی