ساختار و عملکرد زانو
شاید بتوان گفت که مفصل زانو، مظلوم ترین مفصل بدن است که بیشترین فشار را در طول زندگی تحمل می کند و وزن بدن را در طول عمر تاب می آورد. این مفصل، یک مفصل «سینوویال» یعنی مفصلی است که به وسیله یک کپسول متشکل از رباط ها احاطه می شود و حاوی مایعی است که به آن مایع سینوویال می گویند که اصطکاک در مفصل را کاهش می دهد.
در مفصل زانو انتهای استخوان ران با سر استخوان درشت نی کنار هم قرار می گیرند. دو برجستگی استخوانی در دو طرف انتهای استخوان ران وجود دارند که به آنها «کندیل» می گویند. این کندیل ها روی سطح فوقانی استخوان درشت نی قرار می گیرند.
این سطح را «کفه درشت نی» می گویند. این کفه به دو قسمت بیرونی و درونی تقسیم می شود. درشت نی در شیار خاصی که میان دو کندیل استخوان ران تشکیل شده است، می لغزد.
استخوان کوچک تر ساق پا، نازک نی، وارد مفصل زانو نمی شود. این استخوان مفصل کوچکی را تشکیل می دهد که آن را به یک طرف درشت نی وصل می کند. این مفصل چندان حرکتی ندارد.
غضروف مفصلی ماده ای است که انتهای استخوان ها در هر مفصل را می پوشانند. این ماده در اغلب مفاصل بزرگ تر حدود2/5 سانتی متر ضخامت دارد. این ماده سفید و درخشان است و قوامی لاستیکی دارد. غضروف مفصلی یک ماده لغزنده است که اجازه می دهد سطوح استخوانی بدون آسیب زدن به یکدیگر روی هم بلغزند.
کارکرد غضروف مفصل این است که ضربات وارده جذب و یک سطح کاملا صاف ایجاد کند که تا حرکت استخوان ها تسهیل شود.
در زانو، غضروف مفصلی انتهای استخوان ران، سر استخوان درشت نی و پشت استخوان کشکک را می پوشاند.
رباط ها
رباط ها (لیگامان ها) نوارهای محکم بافتی هستند که انتهاهای استخوان ها را به یکدیگر متصل می کنند. دو رباط مهم در هر طرف زانو قرار دارد: رباط کولترال داخلی (MCL) و رباط کولترال خارجی (LCL). داخل مفصل زانو، دو رباط مهم دیگر قرار دارد که بین استخوان ران و درشت نی قرار دارند: رباط صلیبی قدامی (ACL)در جلو و رباط صلیبی خلفی (PCL) در عقب.
رباط های کولترال داخلی و خارجی مانع از حرکت بیش از حد زانو به طرفین می شوند. رباط های صلیبی قدامی و خلفی حرکت جلو به عقب زانو را مهار می کنند.
رباط صلیبی قدامی مانع از لغزیدن بیش از حد درشت نی روی استخوان ران به سمت جلو می شود. رباط صلیبی خلفی مانع از حرکت بیش از حد درشت نی روی استخوان ران به سمت عقب می شود. این دو رباط همراه با هم مهم ترین رباط هایی هستند که پایداری زانو را حفظ می کنند.
تاندون ها
تاندون ها (زردپی ها) مانند رباط ها هستند، به جز اینکه آنها عضلات را به استخوان ها می پیوندند. بزرگ ترین تاندون بدن در اطراف زانو قرار دارد، تاندون کشککی است. این تاندون استخوان کشکک (کلاهک زانو) را به استخوان درشت نی اتصال می دهد. این تاندون روی کشکک را می پوشاند و به بالا به سوی ران ادامه پیدا می کند.
این تاندون را تاندون چهارسر می گویند، چرا که به عضلات چهارسر جلوی ران متصل می شوند. عضلات هامسترینگ (دوقلو) در عقب پا نیز تاندون هایی دارند که به محل های مختلف در مفصل زانو وصل می شوند. از این تاندون ها گاهی به عنوان تاندون پیوندی برای جایگزینی رباط های آسیب دیده در زانو استفاده می شود.
منیسک ها
دو نوع رباط اختصاصی به نام «مینیسک» هم میان ران و درشت نی قرار دارد. این ساختارها را گاهی غضروف زانو هم می گویند، ولی در واقع مینیسک ها با غضروف مفصلی که سطح مفصل را می پوشاند، متفاوت اند.
دو مینیسک زانو به دو دلیل اهمیت دارند. اول اینکه به همراه هم مانند یک ضربه گیر عمل می کنند که نیروی وارد آمده از وزن بدن را به سطح بزرگ تری پخش می کند. دوم اینکه مینیسک ها به رباط های اطراف زانو در پایدار کردن آن کمک می کنند.
اعصاب
مهم ترین عصب دور زانو، عصب پوپلیتئال است که در پشت زانو قرار دارد. این عصب بزرگ در پشت بخش پایینی ساق پا و پنچه پا قرار دارد، و حس و کنترل عضلات را ممکن می کند. این عصب درست در بالای زانو به دو شاخه تقسیم می شود تا عصب های درشت نئی ای و پرونئال را تشکیل دهد. عصب درشت نی ای به مسیر خود در پشت ساق پا ادامه می دهد، عصب پرونئال به مسیر خود در بخش بیرونی زانو و به سمت پایین در جلوی ساق پا ادامه می دهد. هر دوی این عصب ها ممکن است در آسیب های زانو صدمه ببینند.
رگ های خونی عمده اطراف زانو به همراه عصب پوپلیتئال، به سمت پایین در عقب ساق پا حرکت می کنند. شریان پوپلیتئال و ورید پوپلیتئال بزرگ ترین خون رسان ها به ساق و پا هستند. اگر شریان پوپلیتئال بدون امکان ترمیم کردن، آسیب ببیند، ممکن است ساق پا دیگر نتواند به حیات خود ادامه دهد. شریان پوپلیتئال خون را به ساق پا و پا می رساند و ورید پوپلیتئال خون را از این بخش ها به قلب بازمی گرداند.
منبع: پرشین پرشیا و آفتاب
دکتر لیلا بیدکی متخصص طب فیزیکی و توانبخشی